Το παρακάτω σενάριο αναδείχθηκε ως η καλύτερη εκπαιδευτική προσέγγιση στο  Στόχο 14 βιώσιμης ανάπτυξης  στην κατηγορία Σχέδια Μαθήματος στον Πανελλήνιο Σχολικό Διαγωνισμό για τους 17 στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης Bravo Schools.
 Picture

Εκπαιδευτικό σενάριο: Τραγωδία Κοινόχρηστων Πόρων

Σύνδεση με μαθήματα:

Το προτεινόμενο εκπαιδευτικό σενάριο αποτελεί πρόταση εμπλουτισμού του Αναλυτικού Προγράμματος των οικονομικών μαθημάτων. Σήμερα διαπιστώνεται ένα κενό στα Αναλυτικά Προγράμματα σχετικά με θέματα που αφορούν τα οικονομικά του περιβάλλοντος και το προτεινόμενο σενάριο ευελπιστεί να το καλύψει. Παρόλο που το σενάριο αφορά κυρίως μια πρόταση για το μέλλον (όταν επανεξετασθούν τα Αναλυτικά Προγράμματα) ο εκπαιδευτικός,  εφόσον επιθυμεί, μπορεί να το υλοποιήσει βασιζόμενος στα μαθήματα που αναφέρονται παρακάτω.
Το εκπαιδευτικό σενάριο «Τραγωδία Κοινόχρηστων Πόρων» συνδέεται άμεσα με το εκπαιδευτικό σενάριο «Εξωτερικό κόστος». Ανάλογα με την έκταση, τους στόχους και το επίπεδο δυσκολίας που επιθυμεί ο εκπαιδευτικός μπορεί να υλοποιήσει το εκπαιδευτικό σενάριο «Τραγωδία Κοινόχρηστων πόρων» ως α’ βαθμού δυσκολίας και το εκπαιδευτικό σενάριο «Εξωτερικό κόστος» ως β’ βαθμού δυσκολίας.
Το προτεινόμενο εκπαιδευτικό σενάριο «Τραγωδία Κοινόχρηστων Πόρων» μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αντιληφθούν βιωματικά την επίδραση των επιχειρήσεων στο φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον.  To σενάριο αφορά την «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων», το οποίο αποτελεί κλασικό ζήτημα της οικονομικής του περιβάλλοντος.
Το εκπαιδευτικό σενάριο μπορεί να υλοποιηθεί στην τάξη στα παρακάτω μαθήματα εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί να δώσει την οπτική της αειφορίας.
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Α ΓΕΛ, Α ΕΠΑΛ):
Ενότητα: 4.4.2: «Το κόστος παραγωγής», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί να συζητήσει για το εξωτερικό κόστος των επιχειρήσεων. 
Ενότητα 9.1: «Φυσικό περιβάλλον και άνθρωπος», αναφορά στα περιβαλλοντικά προβλήματα από          την δράση των επιχειρήσεων (το σχ. έτος 2016-2017 εκτός διδακτέας ύλης) 
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Α ΓΕΛ, Α ΕΠΑΛ):
Ενότητα 2.3: «Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία», μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα παρέμβασης του κράτους για την κατανομή πόρων εφόσον συζητηθούν ενδεικτικές λύσεις του προβλήματος
ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (Α ΕΠΑΛ):
Κεφ. 8: «Το κόστος παραγωγής», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί  να συζητήσει για το εξωτερικό κόστος των επιχειρήσεων.

Χρονική Διάρκεια:
1 διδακτική ώρα: Βασικό σενάριο.
2 διδακτική ώρα: Εκτεταμένο σενάριο.

Πλαίσιο/ Ενεργοποίηση

  • Γενικοί στόχοι μαθήματος:
Να αντιληφθούν οι μαθητές μέσα από ένα βιωματικό παιχνίδι την επίδραση των επιχειρήσεων στο φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον και πιο συγκεκριμένα το πρόβλημα της «τραγωδίας των κοινόχρηστων πόρων».
  • Προηγούμενη γνώση που θα αξιοποιηθεί στο μάθημα:
Δεν απαιτείτε κάποια συγκεκριμένη γνώση, αλλά αξιοποιούνται οι γενικές γνώσεις και οι εμπειρίες των συμμετεχόντων.
  • Δραστηριότητες ενεργοποίησης της, διερεύνηση προηγούμενης γνώσης:
Σύντομη αναφορά στο βιωματικό παιχνίδι και τους κανόνες του. Τα βιωματικά παιχνίδια προκαλούν τους μαθητές να δράσουν, να υιοθετήσουν ρόλους και έτσι περιέχουν δυναμικά στοιχεία αφόρμησης που διεγείρουν το ενδιαφέρον τους.

Ειδικοί σκοποί

Οι μαθητές να είναι σε θέση

1)Σε επίπεδο γνώσεων:

- να  αντιληφθούν  την επίδραση των επιχειρήσεων στο φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον

- να αναγνωρίζουν το πρόβλημα διαχείρισης των κοινόχρηστων πόρων

2)Σε επίπεδο δεξιοτήτων:

- να συνεργάζονται για την επίλυση προβλημάτων που αφορούν το κοινωνικό σύνολο όπως το πρόβλημα των κοινόχρηστων πόρων

3) Σε επίπεδο στάσεων:

- να διερωτώνται για την προβληματική διαχείριση του οικονομικού συστήματος στους κοινόχρηστους πόρους

- να διερωτώνται για την καταναλωτική συμπεριφορά τους και την επίδραση της στο περιβάλλον

Διασυνδέσεις

Διεπιστημονικότητα:
Η διεπιστημονικότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις διαστάσεις και την έκταση που επιθυμεί ο εκπαιδευτικός. Το ζήτημα της τραγωδίας των κοινόχρηστων πόρων αφορά την υπερ-εκμετάλλευση των πόρων που διαθέτει ο πλανήτης.

Εκπαίδευση για την αειφόρο / βιώσιμη ανάπτυξη:

Διασύνδεση ενότητας με τους έξι μαθησιακού στόχους

Μαθαίνω να γνωρίζω: Το εκπαιδευτικό σενάριο μέσω του βιωματικού παιχνιδιού αλλά και των άρθρων που στηρίζονται σε αληθινά δεδομένα («Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)») συμβάλει οι μαθητές να βιώσουν, να οικοδομήσουν και να μετασχηματίσουν την γνώση για να κάνουν την βιωσιμότητα τρόπο ζωής
Μαθαίνω να είμαι: Οι μαθητές καλούνται μέσα από το βιωματικό παιχνίδι να καλλιεργήσουν την αίσθηση του είμαι και όχι του έχω.
Μαθαίνω να ζούμε μαζί βιώσιμα: Το εκπαιδευτικό σενάριο συμβάλλει οι μαθητές να ασχοληθούν με πρακτικές που οδηγούν σε μια  αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο. To βιωματικό παιχνίδι αποκαλύπτει στους μαθητές την έννοια και τις συνέπειες της υπερ-εκμετάλλευσης των πόρων ως συνέπεια της παραγωγικής δραστηριότητας.
Μαθαίνω να κάνω: Το εκπαιδευτικό σενάριο οδηγεί σε διαδικασίες που απαιτούν οι μαθητές να συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι μαθητές στην 6η δραστηριότητα καλούνται να δράσουν στην τοπική κοινωνία ως φορείς αλλαγής.
Μαθαίνω να δίνω: Οι μαθητές συνεργάζονται και μοιράζονται γνώσεις και εμπειρίες.
Μαθαίνω να μετασχηματίζω τον εαυτό μου και την κοινωνία:  Το εκπαιδευτικό σενάριο μπορεί να  συμβάλλει στην κατεύθυνση αμφισβήτησης παγιωμένων καταναλωτικών προτύπων και αξιών.

Διασύνδεση με τους τέσσερίς πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης:

Το εκπαιδευτικό σενάριο συνδέεται κυρίως με τους άξονες οικονομία και περιβάλλον. Μέσα όμως από τις δραστηριότητες που προτείνονται στο «Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)» υπάρχει η σύνδεση και με την κοινωνία και με τον πολιτισμό ως πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης.

Διασύνδεση ενότητας με τις 10 δεξιότητες:

Κριτική σκέψη και επίλυση προβλημάτων: Οι μαθητές καλούνται να σκεφθούν κριτικά και να επιλύσουν στην «μικρή» τους κοινωνία το πρόβλημα των κοινόχρηστων πόρων σε συνδυασμό με την επιδίωξη του ατομικού τους συμφέροντος.
Επικοινωνία: Το εκπαιδευτικό σενάριο στην εξέλιξη του στηρίζεται στην επικοινωνία των μαθητών κυρίως μεταξύ τους αλλά και με τον εκπαιδευτικό.
Συνεργασία: Οι μαθητές καλούνται να συνεργαστούν ως ομάδα. Στο βιωματικό παιχνίδι οι μαθητές έχουν ατομικό κίνητρο να συγκεντρώσουν όσα περισσότερα ψάρια μπορούν αλλά παράλληλα παρατηρούν ότι χρειάζεται και η προστασία του κοινωνικού συνόλου. Στην «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων» το ατομικό συμφέρον συγκρούεται με το κοινό συμφέρον και οι μαθητές στην πορεία του παιχνιδιού ανακαλύπτουν βιωματικά αυτήν την αντίθεση.
Δημιουργικότητα και καινοτομία: Η πρόκληση στην δημιουργικότητα των μαθητών ζητείται στη δραστηριότητα αναστοχασμού για την εξεύρεση πιθανών λύσεων
Συνδεσιμότητα: Σύνδεση των επιχειρήσεων με περιβαλλοντικά θέματα μέσω της έννοιας της υπερ-εκμετάλλευσης πόρων. Προτείνετε περιήγηση σε ιστοσελίδες, βίντεο  και άρθρα καθώς και σε διαδικτυακό εκπαιδευτικό εργαλείο που κατασκευάστηκε για το εκπαιδευτικό σενάριο.
Κριτική συνείδηση: Οι μαθητές μέσα από το εκπαιδευτικό σενάριο μπορούν να συνειδητοποιήσουν το κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο  στο οποίο λειτουργούν οι οικονομίες παγκοσμίως.
Κριτική αναστοχασμός: Αναστοχασμός απέναντι στο κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο στο οποίο στηρίζονται οι παγκόσμιες αγορές και οικονομίες.
Διαπολιτισμικές ικανότητες: Οι μαθητές αντιλαμβάνονται μέσα από τα αυθεντικά άρθρα («Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)») ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα αφορούν τις τοπικές κοινωνίες όσο και το σύνολο του πλανήτη.
Συνυπευθυνότητα:   Η εξάντληση των ψαριών της λίμνης, η «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων» μέσα στο παιχνίδι οδηγεί τους μαθητές να αντιληφθούν την έννοια της ευθύνης και της συνυπευθυνότητας.
Οικοδόμηση γνώσης: Μαθητοκεντρική προσέγγιση στην οικοδόμηση γνώσης μέσα από το βιωματικό παιχνίδι.

Υλικό – Πηγές

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Α ΓΕΛ, Α ΕΠΑΛ):
Ενότητα: 4.4.2: «Το κόστος παραγωγής», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί να συζητήσει για το εξωτερικό κόστος των επιχειρήσεων. 
Ενότητα 9.1: «Φυσικό περιβάλλον και άνθρωπος», αναφορά στα περιβαλλοντικά προβλήματα από          την δράση των επιχειρήσεων 
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Α ΓΕΛ, Α ΕΠΑΛ):
Ενότητα 2.3: «Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία», μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα παρέμβασης του κράτους για την κατανομή πόρων εφόσον συζητηθούν ενδεικτικές λύσεις του προβλήματος
ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (Α ΕΠΑΛ):
Κεφ. 8: «Το κόστος παραγωγής», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί  να συζητήσει για το εξωτερικό κόστος των επιχειρήσεων.
  • Διαδικτυακό Εκπαιδευτικό εργαλείο "Κοινόχρηστοι πόροι"το οποίο κατασκευάστηκε για το σενάριο και μπορεί να βοηθήσει στην διεξαγωγή του παιχνιδιού.
  • 25 τεμάχια ψαριού (μπορεί να είναι οτιδήποτε θέλουμε, π.χ. 25 χαρτάκια ή συνδετήρες) ανά ομάδα ώστε σε κάθε αλιέα της ομάδας να αντιστοιχούν 5 ψάρια. Οπότε αν έχουμε ομάδα με 4 αλιείς χρειαζόμαστε 20 τεμάχια ψαριού για την ομάδα αυτή.
  • Επιπλέον τεμάχια ψαριού για την ανανέωση των ψαριών όπως θα αναλυθεί παρακάτω.
  • Ένα κουτί ανά ομάδα (μη διαφανές) ή μια αδιαφανή σακούλα ανά ομάδα όπου θα τοποθετήσουμε τα 25 τεμάχια ψαριού. Το κουτί αυτό το αφήνουμε μπροστά από κάθε ομάδα και εξηγούμε πως αντιπροσωπεύει την λίμνη. 
  • Αναλυτικές οδηγίες του παιχνιδιού - χρήσιμες παρατηρήσεις: «Παιχνίδι Τραγωδία Κοινόχρηστων Πόρων»
  • Το «Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)». Το φύλλο αυτό παραπέμπει:
  • Πηγές για τα οικονομικά του περιβάλλοντος που χρησιμοποιήθηκαν για το σενάριο:

Σαρτζετάκης Ε.(2013). Οικονομική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων. ‘Ανοικτά μαθήματα. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
Marron D. (2011). 50 οικονομικές θεωρίες που άλλαξαν τον κόσμο. Ρούσσος Ν.(μεταφ.), Αθήνα: Κλειδάριθμος   

Οργάνωση τάξης

Χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες των έξι ατόμων. (Ανάλογα με το συνολικό πλήθος των μαθητών προσαρμόζουμε τον αριθμό των μελών στις ομάδες). Κάθε ομάδα έχει στην διάθεση της μία κοινόχρηστη λίμνη (το κουτί ή την σακούλα). Στην περίπτωση της εξαμελούς ομάδας, οι 5 μαθητές στην ομάδα αντιπροσωπεύουν από  έναν αλιέα ο οποίος δραστηριοποιείται σε αυτήν την κοινόχρηστη λίμνη και ο έκτος μαθητής ορίζεται ως επιτηρητής ώστε να κρατάει σημειώσεις κατά την διάρκεια του παιχνιδιού και να ελέγχει ότι τηρούνται οι κανόνες.
Κάθε ομάδα συγκεντρώνεται σε ένα σημείο της τάξης για να ξεκινήσει το παιχνίδι. Θα παίξουμε ένα παιχνίδι σε τρεις γύρους και κατόπιν θα συζητήσουμε τα αποτελέσματα.

Το παιχνίδι μπορεί να διεξαχθεί και στο εργαστήριο Η/Υ και να χρησιμοποιηθεί το διαδικτυακό εκπαιδευτικό εργαλείο "Κοινόχρηστοι πόροι" που μπορεί να βοηθήσει στην διεξαγωγή του παιχνιδιού.

Στοιχεία αυθεντικής αξιολόγησης

Οργανόγραμμα αυθεντικής αξιολόγησης

Ειδικός σκοπός με βάση την αρίθμηση

Περιγραφή της αυθεντικής αξιολόγησης

Σύνδεση με το επίπεδο νοητικής ικανότητας (π.χ. ταξινόμηση Bloom)

Σύνδεση δραστηριότητας κατά φάση

1,2,3

Βιωματικό παιχνίδι

Γνώσεις / Δεξιότητες / Στάσεις

Δραστηριότητα 2

1

Παρουσίαση στην ολομέλεια

Γνώσεις

Δραστηριότητα 3

1,3

Αναστοχασμός / συζήτηση

Γνώσεις / Στάσεις 

Δραστηριότητα 4,5

1,2,3

Φύλλο αξιολόγησης ανατροφοδότησης

Σύνδεση με αληθινά στοιχεία

Γνώσεις / Δεξιότητες / Στάσεις

Δραστηριότητα 6

Διαδικασίες υλοποίησης διδασκαλίας κατά φάση

Το βασικό εκπαιδευτικό σενάριο μπορεί να υλοποιηθεί σε μία διδακτική ώρα. Το εκτεταμένο σενάριο απαιτεί άλλη μία διδακτική ώρα.

Βασικό εκπαιδευτικό σενάριο: (1η διδακτική ώρα)

Το βασικό εκπαιδευτικό σενάριο βασίζεται σε τρείς φάσεις: (στην παρένθεση παρέχονται ενδεικτικοί χρόνοι)

Α φάση:  Εισαγωγή (5 λεπτά)

Β φάση: Οικοδόμηση γνώσης / δεξιοτήτων / στάσεων (Παιχνίδι ρόλων) (30 λεπτά)

Γ φάση: Συμπεράσματα – Ανατροφοδότηση (10 λεπτά)

Α Φάση: Εισαγωγή

Δραστηριότητα 1: Σύντομη αναφορά στο βιωματικό παιχνίδι και στους κανόνες του. Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες όπως αναφέρθηκε παραπάνω στην οργάνωση της τάξης. Αναθέτουμε τους ρόλους. Οι αναλυτικές οδηγίες του παιχνιδιού καθώς και χρήσιμες παρατηρήσεις για τον εκπαιδευτικό: «Παιχνίδι Τραγωδία Κοινόχρηστων πόρων». 

Β Φάση: Οικοδόμηση γνώσης (Βιωματικό παιχνίδι)

Δραστηριότητα 2: Έναρξη παιχνιδιού. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι συντονιστικός ώστε όλες οι ομάδες μαθητών να συμμετέχουν στο παιχνίδι σύμφωνα με τους κανόνες. Το διαδικτυακό εκπαιδευτικό εργαλείο "Κοινόχρηστοι πόροι" μπορεί να βοηθήσει στην διεξαγωγή του παιχνιδιού καθώς οι μαθητές καταγράφουν τα ψάρια που αλιεύουν ανά γύρο και το εργαλείο καθοδηγεί το βιωματικό παιχνίδι.  Οι μαθητές μέσα από το βιωματικό παιχνίδι αντιλαμβάνονται την σύγκρουση του ατομικού συμφέροντος με το κοινωνικό συμφέρον και ότι η ορθολογική πράξη για το άτομο μπορεί να είναι ανορθολογική για το κοινωνικό σύνολο. Κάθε μαθητής προσπαθεί να νικήσει (συγκεντρώνοντας τα περισσότερα ψάρια) λαμβάνοντας υπόψιν του όμως και τις ανάγκες όλης της ομάδας του (κοινωνίας).Στο τέλος του 3ου γύρου του παιχνιδιού κηρύσσετε το τέλος του παιχνιδιού.

Δραστηριότητα 3: Σύντομη παρουσίαση από κάθε ομάδα στην ολομέλεια για το ποιος από κάθε ομάδα έχει τα περισσότερα ψάρια και ανακηρύσσετε ο νικητής της τάξης.

Δραστηριότητα 4: Αναστοχασμός στην ολομέλεια. Πιθανοί προβληματισμοί ανάλογα την έκταση που επιθυμεί ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές να δώσουν στη συζήτηση.

      Υπάρχουν ομάδες που εξάντλησαν τα αλιεύματα και δεν μπόρεσαν να παράγουν σε κάποιο γύρο;
Αν ναι; Γιατί; Υπήρχε π.χ. υπεραλίευση; Ποιο ήταν το ατομικό κίνητρο του κάθε μαθητή; Το κοινό καλό; Συγκρούονται το ατομικό κίνητρο με το κοινό συμφέρον;Υπήρξε επικοινωνία μεταξύ των μελών στις ομάδας ώστε να διατηρήσουν τα ψάρια; Αν ναι, είχε αποτέλεσμα;

      Ποια ομάδα έχασε τα περισσότερα ψάρια; Γιατί; Πως συμπεριφέρθηκαν τα μέλη της;

      Ποια ομάδα διατήρησε τα περισσότερα ψάρια; Γιατί; Πως συμπεριφέρθηκαν τα μέλη της;

      Τι προτείνετε ως λύση του προβλήματος της υπερ-αλίευσης στην κοινόχρηστη λίμνη; Ως καταναλωτές μπορούμε να κάνουμε κάτι;

Γ. Φάση: Συμπεράσματα- Ανατροφοδότηση:

Δραστηριότητα 5:Ο εκπαιδευτικός ονοματίζει την «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων» που οι μαθητές έχουν μόνοι τους ανακαλύψει μέσα από το βιωματικό παιχνίδι. Αναστοχασμός για την επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητάς στο περιβάλλον.
Ο εκπαιδευτικός μπορεί να εμπλουτίσει την συζήτηση και στις πιθανές λύσεις του προβλήματος (ανάλογα την έκταση που επιθυμεί) με βάση τις παρατηρήσεις που υπάρχουν στις οδηγίες του παιχνιδιού,  Παιχνίδι Τραγωδία Κοινόχρηστων Πόρων
Δραστηριότητα 6: «Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)»
Αξιολόγηση γνώσεων που οικοδομήθηκαν με άσκηση συμπλήρωσης κενών.
Σύνδεση με αληθινά προβλήματα. Δράση εκτός τάξης: οι μαθητές περιηγούνται σε ιστοσελίδες, βλέπουν βίντεο, διαβάζουν άρθρα από εφημερίδες και δημιουργούν παρουσιάσεις για την τάξη και την τοπική κοινωνία.

Εκτεταμένο εκπαιδευτικό σενάριο(2η διδακτική ώρα):

     Στο εκτεταμένο σενάριο οι μαθητές θα συμμετέχουν στο ίδιο με παιχνίδι (με τις ίδιες ομάδες) όπως και στο βασικό σενάριο με μία όμως σημαντική διαφορά. Η λίμνη δεν θα είναι ένα αδιάφανες κουτί ή μία αδιαφανή σακούλα αλλά αντίθετα τα ψάρια θα είναι φανερά μπροστά από κάθε ομάδα. Στο εκτεταμένο σενάριο οι μαθητές γνωρίζουν πλέον για το πρόβλημα της τραγωδίας των κοινόχρηστων πόρων και επίσης οι κινήσεις του κάθε μαθητή όταν αλιεύει ψάρια από την λίμνη θα είναι φανερές σε όλους.
Ακολουθούνται οι ίδιες δραστηριότητες όπως και στο βασικό σενάριο.
Στα συμπεράσματα όμως είναι χρήσιμο να γίνουν συγκρίσεις σε σχέση με τα αποτελέσματα του παιχνιδιού όταν η λίμνη ήταν αδιαφανές κουτί.
Ενδεικτική συζήτηση και αναστοχασμός για το βιωματικό παιχνίδι:

  • Υπήρχε επικοινωνία στην διαχείριση των ψαριών της κοινόχρηστης λίμνης;
  • Τώρα που φαινόντουσαν τα ψάρια υπήρξε καλύτερη διαχείριση τους; Αν ναι, πόσο εύκολο μπορεί να είναι στην πραγματικότητα η διαχείριση ενός κοινόχρηστου πόρου; 
  • Υπήρχε ομάδα /ομάδες που να εξάντλησε/σαν τα ψάρια στους 3 γύρους; Σε σχέση με το προηγούμενο παιχνίδι;
  • Σε ποιο από τα 2 παιχνίδια ο νικητής είχε τα περισσότερα ψάρια στην διάθεση του;
  • Ποιο παιχνίδι (της 1ης ώρας ή της 2ης ώρας) είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα;