Εκπαιδευτικό Σενάριο: Εξωτερικό κόστος  Σύνδεση με μαθήματα: Το προτεινόμενο εκπαιδευτικό σενάριο αποτελεί πρόταση εμπλουτισμού του Αναλυτικού Προγράμματος των οικονομικών μαθημάτων. Σήμερα διαπιστώνεται ένα κενό στα Αναλυτικά Προγράμματα σχετικά με θέματα που αφορούν τα οικονομικά του περιβάλλοντος και το προτεινόμενο σενάριο ευελπιστεί να το καλύψει. Παρόλο που το σενάριο αφορά κυρίως μια πρόταση για το μέλλον (όταν επανεξετασθούν τα Αναλυτικά Προγράμματα) ο εκπαιδευτικός, εφόσον επιθυμεί, μπορεί να το υλοποιήσει βασιζόμενος στα μαθήματα που αναφέρονται παρακάτω. Το προτεινόμενο εκπαιδευτικό σενάριο  «Εξωτερικό κόστος» μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αντιληφθούν βιωματικά την επίδραση των επιχειρήσεων στο φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Το εκπαιδευτικό σενάριο «Εξωτερικό κόστος» συνδέεται άμεσα με το εκπαιδευτικό σενάριο «Τραγωδία Κοινόχρηστων πόρων». Ανάλογα με την έκταση, τους στόχους και το επίπεδο δυσκολίας που επιθυμεί ο εκπαιδευτικός, μπορεί να υλοποιήσει το εκπαιδευτικό σενάριο «Τραγωδία Κοινόχρηστων πόρων» ως α’ βαθμού δυσκολίας και το εκπαιδευτικό σενάριο «Εξωτερικό κόστος» ως β’ βαθμού δυσκολίας. Το σενάριο αυτό μπορεί επίσης να συνδεθεί με το εκπαιδευτικό σενάριο «Βιώσιμη Κατανάλωση» που αφορά τον διαχωρισμό μεταξύ αναγκών και επιθυμιών To βασικό σενάριο (1η διδακτική ώρα) συνδέεται με αρκετά μαθήματα και ενότητες και αφορά το εξωτερικό κόστος της παραγωγικής δραστηριότητας. Το εκτεταμένο σενάριο αφορά το μάθημα του ΑΟΘ και αποτελεί  πρόταση εμπλουτισμού του περιεχομένου του μαθήματος και του αναλυτικού προγράμματος με έννοιες που αφορούν τα περιβαλλοντικά οικονομικά ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Α ΓΕΛ, Α ΕΠΑΛ): Ενότητα: 4.4.2: «Το κόστος παραγωγής», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί να συζητήσει για το εξωτερικό κόστος των επιχειρήσεων.  Ενότητα 9.1: «Φυσικό περιβάλλον και άνθρωπος», αναφορά στα περιβαλλοντικά προβλήματα από  την δράση των επιχειρήσεων (το σχ. έτος 2016-2017 εκτός διδακτέας ύλης)  ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Α ΓΕΛ, Α ΕΠΑΛ): Ενότητα 2.3: «Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία», μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα παρέμβασης του κράτους για την κατανομή πόρων εφόσον συζητηθούν ενδεικτικές λύσεις του προβλήματος ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (Α ΕΠΑΛ): Κεφ. 8: «Το κόστος παραγωγής», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί  να συζητήσει για το εξωτερικό κόστος των επιχειρήσεων. ΑΟΘ (Γ ΓΕΛ): Κεφάλαιο 5: «Κρατική παρέμβαση του κράτους», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί να συζητήσει για  το κοινωνικό κόστος και για τους περιβαλλοντικούς φόρους. Στο εκτεταμένο σενάριο οι μαθητές μπορούν να ασχοληθούν και διαγραμματικά με την επιβολή περιβαλλοντικών φόρων.  λύσεις του προβλήματος Χρονική Διάρκεια: 1 διδακτική ώρα: Βασικό σενάριο που μπορεί να υλοποιηθεί σε όλα τα μαθήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω. 2 διδακτική ώρα: Εκτεταμένο σενάριο, αφορά μαθητές που γνωρίζουν το διάγραμμα  Ζήτησης – Προσφοράς και την ισορροπία της ανταγωνιστικής αγοράς (στο μάθημα ΑΟΘ). Το εκτεταμένο σενάριο αφορά κυρίως μία πρόταση  εισαγωγής περιβαλλοντικών εννοιών (π.χ. εξωτερικό κόστος, περιβαλλοντικός φόρος) στο Αναλυτικό Πρόγραμμα του μαθήματος.

Πλαίσιο/ Ενεργοποίηση Γενικοί στόχοι μαθήματος: Να αντιληφθούν οι μαθητές την έννοια του κοινωνικού κόστους (εξωτερικού κόστους) των επιχειρήσεων μέσα από ένα βιωματικό παιχνίδι (βασικό σενάριο) καθώς και να μπορούν να αποτυπώνουν διαγραμματικά την εισαγωγή περιβαλλοντικών φόρων(εκτεταμένο σενάριο). Προηγούμενη γνώση που θα αξιοποιηθεί στο μάθημα: -          Στο βασικό σενάριο δεν απαιτείτε κάποια συγκεκριμένη γνώση, αλλά αξιοποιούνται οι γενικές γνώσεις και οι εμπειρίες των συμμετεχόντων. -          Καμπύλη ζήτησης και προσφοράς, τιμή και ποσότητα ισορροπίας. (εκτεταμένο σενάριο) Δραστηριότητες ενεργοποίησης της, διερεύνηση προηγούμενης γνώσης: -          Σύντομη αναφορά στο βιωματικό παιχνίδι και τους κανόνες του. Τα βιωματικά παιχνίδια προκαλούν τους μαθητές να δράσουν, να υιοθετήσουν ρόλους και έτσι αποτελούν  δυναμικά στοιχεία αφόρμησης που διεγείρουν το ενδιαφέρον τους.

Ειδικοί σκοποί Οι μαθητές να είναι σε θέση 1)Σε επίπεδο γνώσεων: - να  αντιληφθούν την έννοια του κοινωνικού κόστους (εξωτερικού κόστους) των   επιχειρήσεων    μέσα από ένα βιωματικό παιχνίδι - να αναγνωρίζουν το πρόβλημα διαχείρισης των κοινόχρηστων πόρων 2)Σε επίπεδο δεξιοτήτων: - να συνεργάζονται για την επίλυση προβλημάτων που αφορούν το κοινωνικό σύνολο όπως το πρόβλημα των κοινόχρηστων πόρων - να αποτυπώνουν σε διαγράμματα τις επιπτώσεις επιβολής περιβαλλοντικού φόρου καθώς και της αλλαγής καταναλωτικού προτύπου (εκτεταμένο σενάριο) 3) Σε επίπεδο στάσεων: - να διερωτώνται για την προβληματική διαχείριση του οικονομικού συστήματος στους κοινόχρηστους πόρους - να υιοθετήσουν υπεύθυνη καταναλωτική συμπεριφορά

Διασυνδέσεις Διεπιστημονικότητα: Η διεπιστημονικότητα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις διαστάσεις που επιθυμεί ο εκπαιδευτικός. Το σενάριο  αφορά βιομηχανίες που προκαλούν μόλυνση σε μια λίμνη και επομένως αφορά και θέματα χημείας. Εκπαίδευση για την αειφόρο / βιώσιμη ανάπτυξη: Διασύνδεση ενότητας με τους έξι μαθησιακού στόχους Μαθαίνω να γνωρίζω: Το εκπαιδευτικό σενάριο μέσω του βιωματικού παιχνιδιού αλλά και των άρθρων που στηρίζονται σε αληθινά δεδομένα («Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)») συμβάλει οι μαθητές να βιώσουν, να οικοδομήσουν και να μετασχηματίσουν την γνώση για να κάνουν την βιωσιμότητα τρόπο ζωής. Μαθαίνω να είμαι: Οι μαθητές καλούνται μέσα από το βιωματικό παιχνίδι να υιοθετήσουν υπεύθυνη καταναλωτική συμπεριφορά και να καλλιεργήσουν την αίσθηση του είμαι και όχι του έχω. Μαθαίνω να ζούμε μαζί βιώσιμα: Το εκπαιδευτικό σενάριο συμβάλλει οι μαθητές να ασχοληθούν με πρακτικές που οδηγούν σε μια  αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με τον φυσικό κόσμο. To βιωματικό παιχνίδι αποκαλύπτει στους μαθητές την έννοια και τις συνέπειες του κοινωνικού κόστους. Μαθαίνω να κάνω: Το εκπαιδευτικό σενάριο οδηγεί σε διαδικασίες που απαιτούν οι μαθητές να συμμετέχουν ενεργά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Οι μαθητές στη δραστηριότητα 6 καλούνται να δράσουν στην τοπική κοινωνία ως φορείς αλλαγής. Μαθαίνω να δίνω: Οι μαθητές συνεργάζονται και μοιράζονται γνώσεις και εμπειρίες. Μαθαίνω να μετασχηματίζω τον εαυτό μου και την κοινωνία:  Το εκπαιδευτικό σενάριο συμβάλλει στην κατεύθυνση αμφισβήτησης παγιωμένων καταναλωτικών προτύπων και αξιών. Διασύνδεση με τους τέσσερίς πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης: Το εκπαιδευτικό σενάριο συνδέεται κυρίως με τους άξονες οικονομία και περιβάλλον βάση του βιωματικού παιχνιδιού που αφορά βιομηχανίες που μολύνουν την παρακείμενη λίμνη. Μέσα όμως από τις δραστηριότητες που προτείνονται στα φύλλα ανατροφοδότησης υπάρχει η σύνδεση και με την κοινωνία και με τον πολιτισμό ως πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης. Διασύνδεση ενότητας με τις 10 δεξιότητες: Κριτική σκέψη και επίλυση προβλημάτων: Οι μαθητές καλούνται να σκεφθούν κριτικά και να επιλύσουν στην «μικρή» τους κοινωνία το πρόβλημα των κοινόχρηστων πόρων σε συνδυασμό με την επιδίωξη του ατομικού τους συμφέροντος. Επικοινωνία: Το εκπαιδευτικό σενάριο στην εξέλιξη του στηρίζεται στην επικοινωνία των μαθητών κυρίως μεταξύ τους αλλά και με τον εκπαιδευτικό. Συνεργασία: Οι μαθητές καλούνται να συνεργαστούν ως ομάδα. Στο βιωματικό παιχνίδι οι μαθητές έχουν ατομικό κίνητρο να συγκεντρώσουν όσα περισσότερα προϊόντα (πόρους) μπορούν αλλά παράλληλα, παρατηρούν ότι χρειάζεται και η προστασία του κοινωνικού συνόλου. Στην «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων» το ατομικό συμφέρον συγκρούεται με το κοινό συμφέρον και οι μαθητές στην πορεία του παιχνιδιού ανακαλύπτουν βιωματικά αυτήν την αντίθεση. Δημιουργικότητα και καινοτομία: Βασικό σημείο του σεναρίου είναι η πρόκληση στην δημιουργικότητα των μαθητών. Συνδεσιμότητα: Σύνδεση των επιχειρήσεων με περιβαλλοντικά θέματα μέσω της έννοιας της εξωτερικότητας. Προτείνετε περιήγηση σε ιστοσελίδες, βίντεο  και άρθρα. Διαθέσιμο διαδικτυακό εκπαιδευτικό εργαλειο: Παιχνίδι Εξωτερικό Κόστος Κριτική συνείδηση: Οι μαθητές μέσα από το εκπαιδευτικό σενάριο μπορούν να συνειδητοποιήσουν το κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο  στο οποίο λειτουργούν οι οικονομίες παγκοσμίως. Κριτική αναστοχασμός: Αναστοχασμός απέναντι στο κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο που στηρίζονται οι παγκόσμιες αγορές και οικονομίες. Οι μαθητές αντιλαμβάνονται την ανάγκη εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους των επιχειρήσεων και μπορούν να προτείνουν και λύσεις με ή χωρίς κρατική παρέμβαση. Διαπολιτισμικές ικανότητες: Οι μαθητές αντιλαμβάνονται μέσα από τα αυθεντικά άρθρα (μόλυνση λίμνης Βαϊκάλης) ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα αφορούν τις τοπικές κοινωνίες όσο και το σύνολο του πλανήτη. Συνυπευθυνότητα:   Η εξάντληση των ψαριών της λίμνης, η «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων» μέσα στο παιχνίδι οδηγεί τους μαθητές να αντιληφθούν την έννοια της ευθύνης και της συνυπευθυνότητας. Οικοδόμηση γνώσης: Μαθητοκεντρική προσέγγιση στην οικοδόμηση γνώσης μέσα από το βιωματικό παιχνίδι. Στο εκτεταμένο σενάριο οι μαθητές οικοδομούν γνώση οικονομικών του περιβάλλοντος που οδηγούν σε κρατική παρέμβαση με επιβολή περιβαλλοντικού φόρου αλλά και σε μια πρόταση αλλαγής του καταναλωτικού προτύπου που παρουσιάζεται με μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης.

Υλικό – Πηγές ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Α ΓΕΛ, Α ΕΠΑΛ): Ενότητα: 4.4.2: «Το κόστος παραγωγής», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί να συζητήσει για το εξωτερικό κόστος των επιχειρήσεων.  Ενότητα 9.1: «Φυσικό περιβάλλον και άνθρωπος», αναφορά στα περιβαλλοντικά προβλήματα από  την δράση των επιχειρήσεων (το σχ. έτος 2016-2017 εκτός διδακτέας ύλης)  ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ (Α ΓΕΛ, Α ΕΠΑΛ): Ενότητα 2.3: «Ο ρόλος του κράτους στην οικονομία», μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα παρέμβασης του κράτους για την κατανομή πόρων εφόσον συζητηθούν ενδεικτικές λύσεις του προβλήματος ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (Α ΕΠΑΛ): Κεφ. 8: «Το κόστος παραγωγής», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί  να συζητήσει για το εξωτερικό κόστος των επιχειρήσεων. ΑΟΘ (Γ ΓΕΛ): Κεφάλαιο 5: «Κρατική παρέμβαση του κράτους», εφόσον ο εκπαιδευτικός επιθυμεί να συζητήσει για  το κοινωνικό κόστος και για τους περιβαλλοντικούς φόρους. Στο εκτεταμένο σενάριο οι μαθητές μπορούν να ασχοληθούν και διαγραμματικά με την επιβολή περιβαλλοντικών φόρων.  Χρειαζόμαστε 12 τεμάχια σιδήρου και 12 τεμάχια ψαριού (μπορεί να είναι οτιδήποτε θέλουμε, π.χ. 12 και 12 χαρτάκια διαφορετικού χρώματος, ή 12 καραμέλες και 12 σοκολατάκια ή 12 μικροί και 12 μεγάλοι συνδετήρες) Αναλυτικές οδηγίες του παιχνιδιού καθώς και χρήσιμες παρατηρήσεις για τον εκπαιδευτικό: «οδηγίες παιχνιδιού Εξωτερικού Κόστους» Διαδικτυακό εκπαιδευτικό εργαλείο που κατασκευάστηκε για το σενάριο και βοηθάει στην διεξαγωγή του βιωματικού παιχνιδιού:  Παιχνίδι Εξωτερικό Κόστος Το «Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)» παραπέμπει: Ιστοσελίδα για την υπεραλίευση στην μεσόγειο βίντεο: Ψαράκι και στο Μέλλον οδηγό WWF για την βιώσιμη κατανάλωση ψαριών άρθρο: Πώς η υπεραλίευση «αδειάζει» τις θάλασσες και τις τσέπες των ψαράδων βίντεο λίμνη Βαϊκάλη βίντεο λίμνη Βαϊκάλη euronews Άρθρο:  Τοξικά απόβλητα συνεχίζουν να απειλούν τη Βαϊκάλη Άρθρο για την μόλυνση της λίμνης από χαρτοποιία: Περιβαλλοντική ασπίδα Πηγές για τα οικονομικά του περιβάλλοντος: Σαρτζετάκης Ε.(2013). Οικονομική του Περιβάλλοντος και των Φυσικών Πόρων. ‘Ανοικτά μαθήματα. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Marron D. (2011). 50 οικονομικές θεωρίες που άλλαξαν τον κόσμο. Ρούσσος Ν.(μεταφ.), Αθήνα: Κλειδάριθμος    Για το εκτεταμένο σενάριο: «Σημειώσεις εκπαιδευτικού για εκτεταμένο σενάριο» «Φύλλο εργασίας (Δραστ.8)» «Φύλλο εργασίας(Δραστ.10)» Άρθρο εφημερίδας για οικονομική πολιτική στην Σουηδία

Οργάνωση τάξης Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες – κοινωνίες (Κοινωνία Α, Κοινωνία Β, Κοινωνία Γ) των έξι ατόμων. (Ανάλογα με το πλήθος των μαθητών, μια ομάδα μπορεί να έχει και περισσότερα μέλη ώστε να συμμετέχουν όλοι ή μπορεί να δημιουργήσουμε περισσότερες κοινωνίες των έξι ατόμων).  Αναθέτουμε τους εξής ρόλους ανά ομάδα – Κοινωνία:  4 μαθητές αναλαμβάνουν να διαχειριστούν από μία βιομηχανική μονάδα σιδήρου: βιομηχανία α, βιομηχανία β, βιομηχανία γ και βιομηχανία δ  2 μαθητές αναλαμβάνουν το ρόλο 2 μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας. o Ιχθυοκαλλιέργεια α, Ιχθυοκαλλιέργεια β Κάθε κοινωνία-ομάδα συγκεντρώνεται σε ένα σημείο της τάξης για να ξεκινήσει το παιχνίδι. Θα παίξουμε ένα παιχνίδι σε τρεις γύρους και κατόπιν θα συζητήσουμε τα αποτελέσματα.  Κάθε κοινωνία-ομάδα για την διεξαγωγή του παιχνιδιού μπορεί να χρησιμοποιεί το διαδικτυακό εκπαιδευτικό εργαλείο: Παιχίδι Εξωτερικό Κόστος

Στοιχεία αυθεντικής αξιολόγησης Οργανόγραμμα αυθεντικής αξιολόγησης Ειδικός σκοπός με βάση την αρίθμηση Περιγραφή της αυθεντικής αξιολόγησης Σύνδεση με το επίπεδο νοητικής ικανότητας (π.χ. ταξινόμηση Bloom) Σύνδεση δραστηριότητας κατά φάση 1,2,3 Βιωματικό παιχνίδι Γνώσεις / Δεξιότητες / Στάσεις Δραστηριότητα 2 1 Παρουσίαση στην ολομέλεια Γνώσεις Δραστηριότητα 3,9 1,3 Αναστοχασμός / συζήτηση Γνώσεις / Στάσεις  Δραστηριότητα 4,5,11 1,2,3 Φύλλο αξιολόγησης ανατροφοδότησης Σύνδεση με αληθινά στοιχεία Γνώσεις / Δεξιότητες / Στάσεις Δραστηριότητα 6,12

Διαδικασίες υλοποίησης διδασκαλίας κατά φάση Το βασικό εκπαιδευτικό σενάριο μπορεί να υλοποιηθεί σε 1 διδακτική ώρα. Η βασική ιδέα είναι ότι σε μια κοινωνία (ομάδες μαθητών) κάποιες βιομηχανίες σιδήρου μολύνουν μια παρακείμενη λίμνη στην οποία δραστηριοποιούνται μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας. Μέσα από το βιωματικό παιχνίδι οι μαθητές θα ανακαλύψουν την έννοια του εξωτερικού κόστους καθώς το κόστος της μόλυνσης δεν ενσωματώνεται στο ιδιωτικό κόστος των βιομηχανιών. Επίσης οι μαθητές βιωματικά θα έλθουν αντιμέτωποι με την «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων» γιατί οι μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας μπορούν να υπεραλιεύσουν και να εξαντλήσουν τα ψάρια. Βασικό εκπαιδευτικό σενάριο: Το εκπαιδευτικό σενάριο βασίζεται σε τρείς φάσεις: (στην παρένθεση παρέχονται ενδεικτικοί χρόνοι)          Α φάση:  Εισαγωγή (5 λεπτά)          Β φάση: Οικοδόμηση γνώσης / δεξιοτήτων / στάσεων (Παιχνίδι ρόλων) (30 λεπτά)          Γ φάση: Συμπεράσματα – Ανατροφοδότηση (10 λεπτά) Α Φάση: Εισαγωγή Δραστηριότητα 1: Σύντομη αναφορά στο βιωματικό παιχνίδι και στους κανόνες του. Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες όπως αναφέρθηκε παραπάνω στην οργάνωση της τάξης. Αναθέτουμε τους ρόλους. Οι αναλυτικές οδηγίες του παιχνιδιού καθώς και χρήσιμες παρατηρήσεις για τον εκπαιδευτικό: «οδηγίες παιχνιδιού Εξωτερικού Κόστους» Β Φάση: Οικοδόμηση γνώσης (Βιωματικό παιχνίδι) Δραστηριότητα 2: Έναρξη παιχνιδιού. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι συντονιστικός ώστε όλες οι ομάδες μαθητών να συμμετέχουν στο παιχνίδι σύμφωνα με τους κανόνες.  Οι μαθητές μέσα από το βιωματικό παιχνίδι αντιλαμβάνονται το κοινωνικό κόστος της παραγωγικής δραστηριότητας με την μόλυνση της λίμνης. Κάθε μαθητής προσπαθεί να νικήσει (συγκεντρώνοντας τα περισσότερα αγαθά) λαμβάνοντας υπόψιν του όμως και τις ανάγκες όλης της ομάδας του (κοινωνίας).  Στο τέλος του 3ου γύρου του παιχνιδιού κηρύσσετε το τέλος του παιχνιδιού. Δραστηριότητα 3: Σύντομη παρουσίαση από κάθε ομάδα στην ολομέλεια για το ποιος από κάθε ομάδα έχει τα περισσότερα αγαθά (πόρους) και ανακηρύσσετε νικητής, ποια κοινωνία έχει τα περισσότερα αγαθά, ποιο μέλος της ομάδας δεν κατάφερε να ολοκληρώσει και τους τρεις γύρους παιχνιδιού. Δραστηριότητα 4: Αναστοχασμός στην ολομέλεια. Πιθανοί προβληματισμοί ανάλογα την έκταση που επιθυμεί ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές να δώσουν στη συζήτηση.       1)      Υπάρχουν ομάδες που εξάντλησαν τα αλιεύματα (ή το σίδερο) και δεν μπόρεσαν να παράγουν σε κάποιο γύρο; Αν ναι; Γιατί; Υπήρχε π.χ. υπεραλίευση; Ποιο ήταν το ατομικό κίνητρο της κάθε μονάδας ιχθυοκαλλιέργειας; Το κοινό καλό; Συγκρούονται το ατομικό κίνητρο με το κοινό συμφέρον;       2)      Υπήρξε επικοινωνία μεταξύ των μελών στις ομάδας ώστε να διατηρήσουν τους πόρους;       3)      Ποια ομάδα έχασε τους περισσότερους πόρους; Γιατί; Πως συμπεριφέρθηκαν τα μέλη της;       4)      Ποια ομάδα διατήρησε τους περισσότερους πόρους; Γιατί; Πως συμπεριφέρθηκαν τα μέλη της;       5)      Ποιο είναι το πρόβλημα στην λίμνη με την μόλυνση; Ποιος έχει δικαίωμα να ψαρεύει στην λίμνη; Υπάρχουν όρια στην αλίευση; Μπορεί κάποιος να επιβάλλει όρια;         6)      Οι βιομηχανίες σιδήρου κερδίζουν εις βάρος άλλων από την μόλυνση της λίμνης;         7)      Υπάρχει μέσα στο κόστος των βιομηχανιών η ζημιά (το κόστος) που υπόκεινται οι ιχθυοκαλλιέργειες;         8)      Τι προτείνετε ως λύση του προβλήματος της μόλυνσης;         9)      Τι προτείνετε ως λύση του προβλήματος της υπερ-αλίευσης; Γ. Φάση: Συμπεράσματα- Ανατροφοδότηση: Δραστηριότητα 5:Ο εκπαιδευτικός ονοματίζει την έννοια του εξωτερικού (κοινωνικού κόστους) και την «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων» που οι μαθητές έχουν μόνοι τους ανακαλύψει μέσα από το βιωματικό παιχνίδι. Μπορεί να εμπλουτίσει την συζήτηση και στις πιθανές λύσεις του προβλήματος (ανάλογα την έκταση που επιθυμεί) με τις παρατηρήσεις που υπάρχουν στις οδηγίες του παιχνιδιού: «οδηγίες παιχνιδιού Εξωτερικού Κόστους» Δραστηριότητα 6: Φύλλο αξιολόγησης / ανατροφοδότησης. Αξιολόγηση γνώσεων που οικοδομήθηκαν με άσκηση συμπλήρωσης κενών.Σύνδεση με αληθινά προβλήματα. Δράση εκτός τάξης: οι μαθητές περιηγούνται σε ιστοσελίδες, βλέπουν βίντεο, διαβάζουν άρθρα από εφημερίδες και δημιουργούν παρουσιάσεις για την τάξη και την τοπική κοινωνία. «Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)» Εκτεταμένο εκπαιδευτικό σενάριο: 2η διδακτική ώρα Το εκτεταμένο σενάριο, αφορά μαθητές που γνωρίζουν το διάγραμμα  Ζήτησης - Προσφοράς και την ισορροπία της ανταγωνιστικής αγοράς (στο μάθημα ΑΟΘ). Πρόκειται  κυρίως για μία πρόταση εμπλουτισμού του περιεχομένου του μαθήματος (και του Αναλυτικού προγράμματος) με έννοιες που αφορούν τα περιβαλλοντικά οικονομικά, εφόσον δεν υπάρχει κάτι σχετικό στην διδακτέα ύλη. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να βασιστεί στις σημειώσεις: «Σημειώσεις εκπαιδευτικού για εκτεταμένο σενάριο».          Α φάση:  Εισαγωγή - Ανάκληση προηγούμενης γνώσης (5 λεπτά)          Β φάση: Οικοδόμηση γνώσης / δεξιοτήτων / στάσεων (30 λεπτά)          Γ φάση: Συμπεράσματα – Ανατροφοδότηση (10 λεπτά) Α Φάση Εισαγωγή - Ανάκληση προηγούμενης γνώσης Δραστηριότητα 7:  Σύντομη συζήτηση για τα συμπεράσματα του βιωματικού παιχνιδιού σε σχέση με τις πιθανές λύσεις για την αντιμετώπιση του εξωτερικού κόστους ως αποτέλεσμα της παραγωγικής δραστηριότητας. Β Φάση: Οικοδόμηση γνώσης Δραστηριότητα 8:  Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και λαμβάνουν φύλλο εργασίας: «Φύλλο εργασίας (Δραστ.8)». Στο φύλλο εργασίας οι μαθητές καλούνται να σχεδιάσουν το πως θα επηρεάσει ένας περιβαλλοντικός φόρος (που επιβάλλει το κράτος) το διάγραμμα ζήτησης – προσφοράς της επιχείρηση που μολύνει το περιβάλλον. Επίσης καλούνται να σχεδιάσουν το πώς θα επηρεάσει το διάγραμμα ζήτησης – προσφοράς  η επιδότηση (που δίνει το κράτος) μια επιχείρηση με θετική εξωτερικότητα. Δραστηριότητα 9: Συζήτηση στην ολομέλεια των απαντήσεων των ομάδων και ανάδειξη της ορθής λύσης. (απαντήσεις του φύλλου εργασίας και παρατηρήσεις στο «Σημειώσεις εκπαιδευτικού για εκτεταμένο σενάριο») Δραστηριότητα 10: Οι μαθητές ανά ομάδα λαμβάνουν φύλλο εργασίας «Φύλλο εργασίας(Δραστ.10)» και καλούνται να σχεδιάσουν τι θα μπορούσε να συμβεί στην αγορά ενός ρυπογόνου προϊόντος αν είχαμε αλλαγή καταναλωτικής συμπεριφοράς. Γ. Φάση: Συμπεράσματα- Ανατροφοδότηση Δραστηριότητα 11: Αναστοχασμός. Ποιος είναι  ρόλος του κράτους στην προστασία του περιβάλλοντος;  Τι ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν οι καταναλωτές με τις προτιμήσεις τους όταν αγοράζουν προϊόντα με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος; Τι μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή καταναλωτικού προτύπου; Σύνδεση με αληθινά δεδομένα: Προτείνεται άρθρο για την οικονομική πολιτική της Σουηδίας με σκοπό την αλλαγή του καταναλωτικού προτύπου.